نکات نگهداری، کالیبراسیون و ایمنی تجهیزات آزمایشگاهی

مقدمه

تجهیزات آزمایشگاهی، قلب تپنده هر مرکز تحقیقاتی، تشخیصی یا کنترل کیفیت هستند. عملکرد دقیق و قابل اعتماد این دستگاه‌ ها، به طور مستقیم بر صحت نتایج، پیشرفت پروژه‌ ها و در نهایت، تصمیم‌ گیری‌ های مهم تأثیر می‌ گذارد. همانطور که یک خودرو برای عملکرد بهینه نیاز به سرویس منظم و رانندگی ایمن دارد، تجهیزات آزمایشگاهی نیز نیازمند نگهداری صحیح، تمیزکاری اصولی، کالیبراسیون دوره‌ ای و رعایت کامل نکات ایمنی هستند.

 

این راهنما که ارائه شده توسط گروه فنی و پشتیبانی مهام آزما می باشد، اصول کلی و ضروری در این زمینه‌ ها را بیان می‌ کند؛ با این حال، همواره به یاد داشته باشید که دستورالعمل‌ های اختصاصی ارائه شده توسط شرکت سازنده هر دستگاه، باید در اولویت اول قرار گیرند.

 

نگهداری پیشگیرانه و تمیزکاری – ضامن طول عمر و دقت دستگاه‌ ها

نگهداری صحیح و تمیز نگه داشتن تجهیزات، فراتر از یک وظیفه روزمره، یک سرمایه‌ گذاری برای افزایش طول عمر دستگاه، کاهش هزینه‌ های تعمیرات و جلوگیری از توقف‌ های ناخواسته در کار است.

 

۱. چرا نگهداری و تمیزکاری دستگاه اینقدر مهم است؟

یک برنامه منظم برای نگهداری و تمیزکاری تجهیزات آزمایشگاهی مانند دستگاه جذب اتمی پرکین المر، به دلایل زیر حیاتی است:

• جلوگیری از آلودگی

باقی‌ مانده نمونه‌ ها، گرد و غبار یا مواد شیمیایی ریخته شده می‌ توانند باعث آلودگی (Cross-contamination) بین آزمایش‌ ها شده و نتایج را نامعتبر کنند.

• تضمین دقت نتایج

دستگاهی که تمیز و در شرایط مطلوب کار می‌ کند، نتایج دقیقتر و قابل تکرارتری ارائه می‌ دهد.

• افزایش طول عمر تجهیزات

مراقبت صحیح، فرسودگی قطعات را کاهش داده و عمر مفید دستگاه را به طور قابل توجهی افزایش می‌ دهد.

• کاهش هزینه‌ ها و اتلاف وقت

جلوگیری از خرابی‌ های بزرگ و نیاز به تعمیرات اساسی، هم در هزینه‌ ها و هم در زمان صرفه‌ جویی می‌ کند.

 

۲. اصول کلی و مهم در تمیزکاری تجهیزات

• ایمنی در اولویت

پیش از شروع هرگونه تمیزکاری، حتماً دستگاه را خاموش کرده و از پریز برق جدا کنید تا از خطر برق‌ گرفتگی جلوگیری شود.

• انتخاب ماده تمیزکننده مناسب

همیشه به توصیه‌ های شرکت سازنده در مورد مواد شوینده و حلال‌ های مجاز برای تمیز کردن بخش‌ های مختلف دستگاه توجه کنید. استفاده از مواد شیمیایی نامناسب یا بیش از حد قوی می‌ تواند به سطوح، پوشش‌ ها، قطعات پلاستیکی یا حتی اجزای الکترونیکی حساس آسیب جدی وارد کند. معمولا آب مقطر، اتانول یا ایزوپروپانول ۷۰٪ (در صورت مجاز بودن) و شوینده‌ های ملایم و خنثی گزینه‌ های رایجی هستند.

• تمیزکاری منظم سطوح خارجی و داخلی

سطوح خارجی دستگاه‌ ها را به طور منظم با یک پارچه نرم و کمی مرطوب (آغشته به ماده تمیزکننده مناسب) از گرد و غبار و آلودگی‌ های احتمالی پاک کنید. در صورت امکان و طبق دستورالعمل، بخش‌ های داخلی قابل دسترس را نیز تمیز نمایید. هرگونه ماده ریخته شده را فوراً پاک کنید.

• توجه ویژه به قطعات حساس

قطعاتی مانند لنزهای اپتیکی، سنسورها، الکترودها، سرنگ‌ ها و نوک ‌ها بسیار حساس هستند و نیاز به روش‌ های تمیزکاری خاص و مواد بسیار ملایم دارند. برای این قطعات، دقیقاً طبق دستورالعمل سازنده عمل کنید.

• خشک کردن کامل

پس از تمیزکاری با محلول‌ ها، مطمئن شوید که تمام سطوح و قطعات به طور کامل خشک شده‌ اند تا از زنگ‌ زدگی، خوردگی یا رشد احتمالی میکروب‌ ها جلوگیری شود.

 

۳. برنامه‌ ریزی برای نگهداری پیشگیرانه

علاوه بر تمیزکاری روزمره، یک برنامه منظم برای بازرسی‌ ها و سرویس‌ های دوره‌ ای پیشگیرانه ضروری است:

 

• بازرسی‌ های روزانه/هفتگی

مواردی مانند بررسی اتصالات کابل‌ ها، چک کردن سطح مایعات (درصورت وجود)، بررسی فیلترها (درصورت نیاز به تعویض یا تمیزکاری)، اطمینان از سلامت واشرها و درزگیرها

• سرویس‌ های دوره‌ ای

بسیاری از دستگاه‌ ها نیاز به سرویس‌ های تخصصی‌ تر سالانه یا شش ماهه توسط تکنسین‌ های آموزش‌ دیده یا نمایندگان شرکت سازنده دارند. این سرویس‌ ها می‌ توانند شامل تعویض قطعات مصرفی، روغن‌ کاری بخش‌ های متحرک و بررسی کلی عملکرد دستگاه باشد. داشتن یک برنامه مدون برای این موارد، از بروز مشکلات بزرگتر و پرهزینه‌ تر در آینده جلوگیری می‌ کند.

 

کالیبراسیون – کلید طلایی نتایج قابل اعتماد

حتی اگر دستگاه شما کاملا تمیز و در بهترین شرایط ظاهری باشد، بدون کالیبراسیون منظم نمی‌ توانید به نتایج آن اطمینان کامل داشته باشید.

 

۱. کالیبراسیون چیست و چرا اینقدر ضروری است؟

کالیبراسیون به زبان ساده، فرآیند مقایسه خروجی یا اندازه‌ گیری یک دستگاه با یک استاندارد مرجع شناخته شده و معتبر به منظور بررسی و در صورت لزوم، تنظیم مجدد دقت آن دستگاه است. این کار مانند تنظیم دقیق یک ساعت با یک مرجع زمانی رسمی و معتبر است. کالیبراسیون از این جهت ضروری است که:

• دقت و صحت اندازه‌ گیری‌ ها را تضمین می‌ کند

مطمئن می‌ شوید که دستگاه شما مقادیر صحیح را نشان می‌ دهد.

• قابلیت اطمینان و تکرارپذیری نتایج را افزایش می‌ دهد

نتایج شما در زمان‌ های مختلف و توسط افراد مختلف، سازگار خواهند بود.

• قابلیت ردیابی (Traceability) نتایج را فراهم می‌ کند

نتایج شما به استانداردهای ملی یا بین‌المللی قابل ارجاع خواهند بود.

• کنترل کیفیت، اعتبار تحقیقات علمی و رعایت الزامات قانونی و استانداردهای صنعتی

(مانند ISO) کاملا حیاتی است.

 

۲. چه زمانی باید تجهیزات آزمایشگاهی را کالیبره کرد؟

• پس از نصب اولیه دستگاه جدید

• پس از هرگونه تعمیرات اساسی یا تعویض قطعات مهم

• پس از بروز یک حادثه یا اتفاق غیرمنتظره برای دستگاه

مانند قطع و وصل ناگهانی برق، ضربه خوردن یا جابجایی نامناسب

• در فواصل زمانی منظم و برنامه‌ ریزی شده

این فواصل بر اساس توصیه‌ های شرکت سازنده، میزان استفاده از دستگاه، اهمیت و حساسیت اندازه‌ گیری‌ ها و الزامات استانداردها تعیین می‌ شود (مثلا هر شش ماه یا سالی یک بار)

• هر زمان که به صحت نتایج دستگاه شک دارید

یا مشاهدات شما با انتظاراتتان مغایرت دارد.

 

۳. اصول کلی فرآیند کالیبراسیون

• استفاده از استانداردهای مرجع معتبر

برای کالیبراسیون باید از مواد مرجع گواهی‌ شده (Certified Reference Materials – CRMs) یا استانداردهایی استفاده شود که قابلیت ردیابی به استانداردهای ملی یا بین‌المللی را داشته باشند.

• پیروی از دستورالعمل‌ های مدون

کالیبراسیون باید طبق دستورالعمل‌ های دقیق و معتبر ارائه شده توسط شرکت سازنده دستگاه یا روش‌ های استاندارد عملیاتی (SOPs) آزمایشگاه انجام شود.

• مستند سازی کامل

تمامی فعالیت‌ های مربوط به کالیبراسیون باید به دقت ثبت و نگهداری شوند. این مستندات باید شامل تاریخ کالیبراسیون، نام کارشناس انجام‌ دهنده، مشخصات استانداردهای مرجع استفاده شده، نتایج اندازه‌ گیری دستگاه قبل و بعد از هرگونه تنظیم و تاریخ کالیبراسیون بعدی باشد.

• برچسب‌ گذاری دستگاه

پس از کالیبراسیون، دستگاه باید با برچسبی که وضعیت کالیبراسیون (مثلا تاریخ انجام و تاریخ انقضا) را نشان می‌ دهد، مشخص شود.

 

ایمنی در کار با تجهیزات آزمایشگاهی – اولویتی که هرگز فراموش نمی‌ شود!

آزمایشگاه می‌ تواند محیطی بالقوه خطرناک باشد اگر اصول ایمنی رعایت نشود. تجهیزات آزمایشگاهی مانند دستگاه HPLC مدل 1260 اجیلنت نیز، در کنار مواد شیمیایی، می‌ توانند منبع بروز حوادث باشند.

 

۱. آگاهی، آموزش و مسئولیت‌ پذیری

• آموزش کامل

هیچ فردی نباید با دستگاهی کار کند مگر اینکه آموزش کامل و کافی در مورد نحوه عملکرد صحیح و ایمن آن را دیده باشد و به خطرات بالقوه آن آگاه باشد.

• مطالعه دفترچه راهنما

پیش از کار با هر دستگاه جدید مانند دستگاه GC مدل 7890 اجیلنت، دفترچه راهنمای آن را به دقت مطالعه کنید.

• شناخت خطرات

خطرات مرتبط با هر دستگاه را بشناسید! این خطرات می‌ توانند شامل خطرات الکتریکی (برق‌ گرفتگی، آتش‌ سوزی)، خطرات شیمیایی (تماس با مواد خورنده، سمی یا قابل اشتعال)، خطرات مکانیکی (قطعات متحرک، نقاط برنده یا له کننده)، خطرات حرارتی (سطوح داغ یا بسیار سرد) و یا خطرات تابشی (اشعه X، اشعه UV، لیزر) باشند.

 

۲. استفاده صحیح از تجهیزات حفاظت فردی (PPE)

• همیشه و همواره از تجهیزات حفاظت فردی مناسب و استاندارد استفاده کنید!

که این موارد شامل روپوش آزمایشگاه، عینک ایمنی یا شیلد صورت، دستکش‌ های مقاوم در برابر مواد شیمیایی (متناسب با نوع ماده) و کفش‌ های کاملا پوشیده و بدون پاشنه می‌ شود.

• بسته به نوع دستگاه و خطرات خاص آن، ممکن است نیاز به PPE اضافی‌ تری مانند ماسک‌ های تنفسی مخصوص، پیشبند های مقاوم و یا دستکش‌ های مقاوم در برابر حرارت باشد. تجهیزات حفاظت فردی، اولین و مهمترین سد دفاعی شما در برابر حوادث هستند.

 

۳. بازرسی تجهیزات پیش از هر بار استفاده

• قبل از روشن کردن و استفاده از هر دستگاه، یک بازرسی چشمی سریع انجام دهید. به دنبال هرگونه آسیب‌ دیدگی ظاهری، سیم‌ های برق فرسوده یا زخمی، اتصالات شل یا نشتی احتمالی باشید.
• مطمئن شوید که تمامی حفاظ‌ های ایمنی، پوشش‌ ها و قفل‌ های ایمنی (Interlocks) دستگاه در جای خود قرار دارند و به درستی عمل می‌ کنند.

 

۴. رعایت اصول ایمنی در حین کار با دستگاه

• همیشه طبق روش‌ های استاندارد عملیاتی (SOPs) کار کنید. هرگز سعی نکنید دستگاه را به روشی غیر از آنچه برای آن طراحی شده، به کار بگیرید یا آن را دستکاری کنید.
• محیط اطراف دستگاه را تمیز، خشک و مرتب نگه دارید. از قرار دادن مواد یا وسایل اضافی و غیرضروری در اطراف دستگاه خودداری کنید.
• محل دکمه توقف اضطراری (Emergency Stop) دستگاه را بدانید و از نحوه عملکرد آن آگاه باشید.
• هرگز عملیات خطرناک یا دستگاه‌ های درحال کار حساس را بدون مراقبت به حال خود رها نکنید.
• در صورت مشاهده هرگونه عملکرد غیرعادی، صدای عجیب، بوی سوختگی یا هر شرایط نا ایمن دیگر، فورا دستگاه را خاموش کرده و به مسئول آزمایشگاه یا سرپرست خود اطلاع دهید.

 

۵. توجه به نکات ایمنی الکتریکی

• مطمئن شوید که دستگاه‌ ها به درستی به سیستم ارت (زمین) متصل شده‌ اند.
• از استفاده از سیم‌ های رابط آسیب‌ دیده، چندراهی‌ های غیراستاندارد یا پریزهای برق بیش از حد بارگذاری شده خودداری کنید.
• هنگام کار با تجهیزات الکتریکی، مراقب باشید که دست‌ ها و محیط اطراف خشک باشند.

 

۶. ملاحظات ایمنی شیمیایی در ارتباط با تجهیزات

• هنگام کار با مواد شیمیایی، مطمئن شوید که این مواد با قطعات دستگاهی که با آن‌ ها در تماس هستند، سازگاری دارند و باعث خوردگی یا آسیب به دستگاه نمی‌ شوند.
• اگر با مواد شیمیایی فرار، سمی یا قابل اشتعال کار می‌ کنید، حتما از دستگاه در زیر هود شیمیایی با تهویه مناسب استفاده کنید.

 

جمع بندی

نگهداری صحیح و پیشگیرانه، تمیزکاری منظم، کالیبراسیون دوره‌ ای محصولات و ایجاد یک فرهنگ ایمنی قوی، ارکان اساسی یک آزمایشگاه کارآمد، قابل اعتماد و ایمن هستند. این اقدامات نه تنها از سرمایه‌ های گرانبهای آزمایشگاه یعنی تجهیزات محافظت کرده و صحت و اعتبار نتایج علمی را تضمین می‌ کنند، بلکه مهمتر از همه، سلامت و ایمنی افرادی را که در آن محیط ارزشمند تلاش می‌ کنند، پاس می‌ دارند.

 

جهت اطلاع از موجودی کالاها و قیمت ها با مشاورین فروش شرکت تجهیزات آزمایشگاهی مهام آزما ۰۲۱۸۸۵۰۹۳۸۴ – ۰۲۱۸۶۰۴۵۸۷۰ در ارتباط باشید.